ความเป็นมาของศาล “ปึงเถ่ากงม่า” หรือที่ชาวบ่อไร่เรียกต่อๆกันมาอีกชื่อหนึ่งคือ ศาลเจ้าพ่อเจ้าแม่บ่อไร่ ซึ่งชาวไทยเชื้อสายจีนหรือชาวโพ้นทะเลที่เดินทางเข้ามาอาศัยอยู่ในแผ่นดินสยาม ถือว่าศาลหลักเมืองเป็นเทพเจ้าแห่งการค้าขาย และปกป้องชาวบ้านให้อยู่เย็นเป็นสุข เป็นที่เคารพบูชาของชาวไทยเชื้อสายจีน สำหรับศาลปึงเถากงม่า ของชาวบ่อไร่ ตามที่ได้สอบถามจากการบอกเล่าต่อๆกันมา เมื่อประมาณหลังปี 2500 ผู้ที่มาแสวงโชคด้วยการขุดพลอยได้จัดสร้างศาลไม้เสาเดียว ตัวศาลเป็นปีบขนมปัง โดยเรียกขานกันมาว่า “ศาลเจ้าพ่อเพชรดำ” ผู้ที่คนเดินทางผ่านไปมาก็จะบนบานเรื่องโชคลาภ มีหลายๆ ท่านประสบความสำเร็จได้พลอยร่ำรวย มีหลายๆท่านมาแก้บน และมีผู้ที่เคารพนับถือ “องค์เจ้าพ่อเพชรดำ” ได้รวบรวมปัจจัย ในการสร้างศาลครั้งแรกเมื่อราวปี พ.ศ.2516 ในยุคนั้นเป็นยุคเฟื่องฟูของชาวบ่อไร่ มีผู้คนหลั่งไหลเข้ามาจากทุกจังหวัดในประเทศไทย และก็มีคนไทยเชื้อสายจีนหรือชาวโพ้นทะเลได้เดินทางเข้ามาปักหลักค้าขายในพื้นที่ ได้ใช้ศาลแห่งนี้ในการประกอบพิธีตามประเพณีความเชื่อของชาวโพ้นทะเล เช่น เทศกาลตรุษจีน เทศกาลสารทจีน เทศกาลไหว้พระจันทร์ เป็นต้น 

ผู้คนชาวไทยเชื้อสายจีน ที่อาศัยอยู่ในพื้นที่อำเภอบ่อไร่ อาศัยศาลเจ้าแห่งนี้เป็นศูนย์กลางทางวัฒนธรรมประเพณี ได้จัดงานหารายได้เพื่อช่วยกิจกรรมการกุศลต่างๆเรียกกันว่าเทศกาลงานงิ้ว หรือเรียกว่า “ อิ้งเจี๋ยซี่" รับตรุษจีนบางคนก็เรียกว่าเทศกาลกิน “อี๋” ซึ่งจะจัดขึ้นก่อนเทศการตรุษจีนจะเวียนมาถึงในทุกๆปี ซึ่งเทศกาลงานงิ้วก็จะจัดขึ้นเพื่อส่งเทพเจ้าขึ้นสวรรค์ ซึ่งศาลเจ้าพ่อบ่อไร่ได้จัดงานงิ้ว สืบสานกันต่อๆกันมาจนถึงปัจจุบัน ต่อมาเมื่อวันที่ 22 มกราคม พ.ศ.2527 ได้มีการบูรณะศาลปึงเถ่ากงม่า ขึ้นมาใหม่อีกครั้งมีขนาดเท่าปัจจุบัน และได้มีการจัดพิธีเฉลิมฉลองการเปิดศาลเจ้าอย่างเป็นทางการในปี พ.ศ.2529 ศาลปึงเถ่ากงม่า จึงเป็นที่ยึดเหนี่ยวจิตใจ เป็นศูนย์กลางทางจิตวิญญาณของชาวบ่อไร่ สืบต่อกันมาจนถึงปัจจุบัน