“ปรางค์กู่สวนแตง” เป็นโบราณสถานพันปีสมบัติล้ำค่าของคนบ้านใหม่ไชยพจน์ ตั้งอยู่ ตำบลกู่สวนแตง
อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ จังหวัดบุรีรัมย์ ลักษณะสำคัญ พระปรางค์องค์นี้เป็นปรางค์อิฐ 3 องค์ สร้างเป็นแนวเหนือใต้ ยาวเรียงกันสันนิษฐานว่า สร้างขึ้นในสมัยพระเจ้าสุริยวรมันที่ 2 เป็นศิลปะสมัยบาปวน นักโบราณคดีคาดว่าพระปรางค์องค์นี้มีอายุประมาณ 1,000 ปี ที่ปรางค์ประธานองค์กลางมีทับหลังเป็นรูปศิวะนาฏราชและเทพองค์อื่นเล่นดนตรีประกอบ เช่น พระนลตีกลอง พระพรมตีฉิ่ง พระอุมาถือไม้เท้าขาคน เป็นต้น
ส่วนทับหลังด้านอื่น ๆ สลักเป็นรูปเทวตำนานต่าง ๆ เช่น นารายณ์บรรทมสินธุ์ กุมารวตรา การกวนเกษียรสมุทร วามนาวตาร พระอินทร์ทรงช้างเอราวัณ รูปเทวดาทับเหนือเกียรติมุข ฯลฯ ทับหลังบสงชิ้นจัดแสดงไว้ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพิมาย จังหวัดนครราชสีมา
ปรางค์กู่สวนแตง เป็นสถานที่ประกอบศาสนกิจในศาสนาฮินดูตั้งแต่รัชสมัยพระเจ้าสุริยวรมันที่ 2
แต่พอมาถึงรัชสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 พระองค์ทรงนับถือศาสนาพุทธนิกายมหายาน นิกายวัชรยาน
ปรางค์องค์นี้จึงเป็นที่ประกอบศาสนกิจในศาสนาพุทธแทนปรางค์กู่สวนแตงเป็นโบราณสถานที่ทรงคุณค่า
ทั้งทางประวัติศาสตร์ ศาสนาและศิลปวัฒนธรรม อย่างประเมินค่ามิได้โดยในทุก ๆ ปี ชาว อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์จะร่วมกันจัดงานประเพณีปรางค์กู่สวนแตงสืบทอดต่อกันมาเป็นประจำทุกปีจนถึงปัจจุบัน
คำว่า "กู่" เป็นภาษาอีสาน แปลว่า ปรางค์หรือปราสาท "กู่สวนแตง" ก็คือปราสาทซึ่งมีลักษณะเดียวกับปราสาทหินพนมรุ้ง และปราสาทเมืองต่ำ แต่เป็นปราสาทขนาดเล็ก ไม่มีโคปุระหรือประตูทางเข้า ไม่มีกำแพงแก้ว ไม่มีระเบียงคต เป็นปราสาทก่อด้วยอิฐ จำนวน 3 องค์ ตั้งเรียงกันเป็นแถวบนฐานศิลาแลงเดียวกัน โดยหันหน้าไปทางทิศตะวันออก ด้านหน้ามีบรรณาลัยก่อด้วยศิลาแลง 2 หลัง และสระน้ำโบราณ 1 สระ
กรมศิลปากรขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานครอบคลุมเนื้อที่ 5 ไร่ 2 งาน 42 ตารางวา
เมื่อเปรียบเทียบเรื่องราวที่แกะสลักบนทับหลัง สันนิษฐานว่า ปรางค์กู่สวนแตง สร้างขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 17 มีลักษณะคล้ายศิลปะเขมรแบบนครวัด ปรางค์กู่สวนแตง ตั้งอยู่ด้านทิศตะวันตกของโรงเรียน กู่สวนแตงพิทยาคม บ้านดงยาง ตำบลกู่สวนแตง อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ จังหวัดบุรีรัมย์ คำขวัญ กู่สวนแตงเด่นสง่า ล้ำค่ากู่ฤๅษี ผ้าไหมมัดหมี่ ประเพณีบุญบั้งไฟ
ปรางค์กู่สวนแตงแห่งนี้ทางกรมศิลปากรได้ประกาศขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถาน ตั้งแต่ วันที่
8 มีนาคม 2478 จนถึงปัจจุบัน (พ.ศ.2565) เป็นเวลา 87 ปี ปัจจุบันเป็นโบราณสถานที่ได้รับการคุ้มครองตามกฎหมายว่าด้วยโบราณสถานโบราณวัตถุ และศิลปวัตถุเป็นอย่างดี อยู่ในเขตพื้นที่รับผิดชอบของสำนักงานศิลปากรที่ 10 จังหวัดนครราชสีมา
งานประเพณีบวงสรวงปรางค์กู่สวนแตง แรกเริ่มจัดขึ้นโดยชาวบ้านในชุมชนได้ประกอบพิธีบวงสรวงต่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์ก่อนที่จะลงทำนา การจัดงานอิงอาศัยพระพุทธศาสนาในการประกอบพิธีทำบุญตักบาตรถวายภัตตาหารเช้า และต่อด้วยการประกอบพิธีบวงสรวงปรางค์กู่สวนแตง โดย “ตาจั้ม” เครื่องประกอบพิธีมีอาหารหวานคาว เหล้าไห และไก่ตัวเท่าที่ชาวบ้านจะหามาได้ ถึงเวลาที่กำหนดพราหมณ์ได้ประกอบพิธีอัญเชิญสิ่งศักดิ์สิทธิ์หรือเทพารักษ์มารับเครื่องสักการะบูชาก่อนที่จะดำเนินการจุดบั้งไฟเสี่ยงทาย โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อขอให้ฝนฟ้าตกต้องตามฤดูกาล ข้าวกล้าอุดมสมบูรณ์ ต่อมาหน่วยงานภาครัฐได้เข้ามามีบทบาทในการดำเนินการจัดงานขึ้น ซึ่งได้งบประมาณการจัดของหน่วยงานภาครัฐของอำเภอพุทไธสง ในอดีตชาวบ้านในชุมชน
มีการจัดงานขึ้น 1 วัน คือมีแต่พิธีกรรมบวงสรวง ต่อมาทางภาครัฐเข้ามาบริหารจัดการจึงได้มีการจัดงานขึ้น 2 วัน เรียกว่า งานประเพณีบวงสรวงปรางค์กู่สวนแตง ได้มีการประกอบพิธีทางพระพุทธศาสนา และการประกอบพิธีบวงสรวงพร้อมด้วยมีการโยกย้ายมหรสพ และการละเล่นต่างๆ ของงานประเพณีบุญบั้งไฟเสี่ยงทายนำมาจัดขึ้นในงานประเพณีบวงสรวงปรางค์กู่สวนแตง